"ନା କାର୍ତ୍ତିକ ସମୋ ମାସୋ ନ କୃତେନ ସମଂ ଯୁଗମ୍ବ ନ ବେଦ ସଦୃଶଂ ଶାସ୍ତ୍ରଂ ନ ତୀର୍ଥଂ ଗଙ୍ଗାୟା ସମମ୍ "। ଅର୍ଥାତ କାର୍ତ୍ତିକ ପରି ମାସ ନାହିଁ, ସତ୍ୟଯୁଗ ପରି ଯୁଗ ନାହିଁ, ବେଦ ସଦୃଶ ଶାସ୍ତ୍ର ନାହିଁ ଏବଂ ଗଙ୍ଗା ପରି ତୀର୍ଥ ନାହିଁ । କାର୍ତ୍ତିକ ମାସ ଭଗବାନ ବିଷ୍ଣୁଙ୍କର ଅତିପ୍ରିୟ ମାସ । ହିନ୍ଦୁ ଧର୍ମରେ ବର୍ଷକୁ ବାରଟି ମାସରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇଛି । ବୈଶାଖଠାରୁ ଆରମ୍ଭ କରି ଚୈତ୍ର ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଗୋଟିଏ ବର୍ଷ ବା ବାରମାସ । ଏହି କ୍ରମରେ ସପ୍ତମ ମାସ ହେଉଛି କାର୍ତ୍ତିକ ମାସ । ବିଭିନ୍ନ ପୁରାଣ ଅନୁସାରେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ମାସର ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ଧାର୍ମିକ ମହତ୍ତ୍ୱ ରହିଛି । ତେବେ ବିଭିନ୍ନ ଉତ୍ସବ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ବୈଶାଖ, ଆଷାଢ, ଆଶ୍ୱିନ ଓ ଫାଲ୍‌ଗୁନ ମାସର ବିଶେଷ ମହତ୍ତ୍ୱ ରହିଛି । କିନ୍ତୁ ନିଷ୍ଠା ଓ ବ୍ରତ ଆଚରଣ ଦୃଷ୍ଟିରୁ କାର୍ତ୍ତିକ ମାସର ବିଶେଷତ୍ବ ଅଧିକ । ଏହି ମାସର ସାଂସ୍କୃତିକ ମହତ୍ତ୍ୱ ଅତୁଳନୀୟ । ଏହି ମାସ ଶ୍ରୀହରିଙ୍କର ଅତୀବ ପ୍ରିୟ । ଆଦିକବି ଶୁଦ୍ରମୁନି ସାରଳା ଦାସ ରଚିତ ମହାଭାରତର ଆଦିପର୍ବରେ କାର୍ତ୍ତିକ ମାସର ପବିତ୍ରତା ସମ୍ପର୍କରେ ବର୍ଣ୍ଣନା ରହିଛି । ଏହି ମାସ ହେଉଛି ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ଉଦବେଳନର ପ୍ରକୃଷ୍ଟ ମାହେନ୍ଦ୍ର ବେଳା । ବିଶ୍ୱାସ ଅଛି, ଏ ମାସରେ ପ୍ରାଣୀମାନେ ଦେହତ୍ୟାଗ କଲେ ବୈକୁଣ୍ଠ ପ୍ରାପ୍ତ